10.00–11.00  

oficjalne otwarcie V Kongresu Archiwów Społecznych i prezentacja Centrum Archiwistyki Społecznej   [pl/ua]

11.00–12.30  

prezentacje archiwów społecznych zajmujących się nagrywaniem historii mówionej i sesja Q&A   [pl/ua]

• Białostocki Ośrodek Kultury – Centrum Ludwika Zamenhofa
• Centrum Ludwika Zamenhofa popularyzuje wielokulturowe dziedzictwo Białegostoku – poprzez wystawy, koncerty, dyskusje, projekcje filmowe czy spektakle teatralne. Prowadzi także Mediatekę CLZ – multimedialne archiwum historii mówionej miasta i regionu, które udostępnia zbiór około 20 000 materiałów: relacji, dokumentów i fotografii. Można dzięki nim prześledzić zmiany zachodzące w życiu i otoczeniu białostoczan na przestrzeni dekad, a także poznać bliżej m.in. mieszkańców poszczególnych dzielnic, harcerzy, podlaskich Tatarów czy esperantystów.
  
  
• prezentująca: Agnieszka Kajdanowska
  

• Fundacja Animacja – Praga Gada
• Fundacja Animacja działa w obszarze kultury i pomocy społecznej. Jeden z jej głównych projektów – „Praga Gada” – polega na rejestracji rozmów z seniorami z warszawskiej Pragi, udostępnianiu ich fragmentów w internetowej audiotece i wideotece oraz – poprzez wspólne działanie seniorów i seniorek oraz artystów i artystek – adaptacji wspomnień na język komiksu. W ramach projektu realizowane są też liczne działania animacyjne na terenie prawobrzeżnej Warszawy, m.in. międzypokoleniowe warsztaty z nagrywania relacji czy otwarte spotkania, podczas których prażanie i prażanki czytają na żywo teksty z prezentowanych komiksów.
  
  
• prezentujący: Przemysław Olszewski
  

• Fundacja Kultury Wizualnej Chmura
• Chmura prowadzi cyfrowe archiwum dokumentujące trójmiejską scenę artystyczną, ze szczególnym naciskiem na lata 90. XX wieku. Organizuje wystawy, spotkania, warsztaty, propaguje artystyczny ruch wydawniczy, publikuje wywiady ze współczesnymi twórcami pracującymi z materiałem archiwalnym. Inicjuje działania badawcze i artystyczne – w tym międzynarodowe. Prowadzi również projekt nagrywania relacji historii mówionej trójmiejskich artystów, kuratorów i krytyków sztuki dotyczący okresu transformacji.
  
  
• prezentująca: Aleksandra Grzonkowska
  

• Fundacja Ośrodka KARTA
• KARTA prowadzi archiwum społeczne gromadzące m.in. fotografie, relacje biograficzne, dokumenty dotyczące represji polskich obywateli i obywatelek pod okupacją sowiecką oraz działań opozycji, w tym kolekcję „Solidarność – narodziny ruchu”, wpisaną na Listę UNESCO „Pamięć Świata”. Częścią archiwum jest też największy w Polsce zbiór relacji historii mówionej. KARTA popularyzuje historię poprzez projekty, których osią jest jednostkowe doświadczenie uczestników i uczestniczek oraz świadków i świadkiń wydarzeń – m.in. publikuje literaturę faktu, prowadzi historyczne portale internetowe, organizuje spotkania i wystawy.
  
  
• prezentujący: Dominik Czapigo
  

• Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”
• Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” jest lubelską instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji.
  
  Jednym z najważniejszych projektów dokumentacyjnych zainicjowanych i prowadzonych przez Ośrodek jest Program Historia Mówiona. Przez 25 lat działalności programu zarejestrowano ponad 6000 godzin wspomnień, którymi podzieliło się prawie 2800 osób.
  
  
• prezentująca: Wiola Wejman
  

• Ukraińskie Archiwum Społeczne Historii Mówionej
• Prace nad powstaniem archiwum są wspólną inicjatywą osób z Ukrainy i Polski zajmujących się historią mówioną. Początkiem jego tworzenia był cykl projektów nagrywania relacji, prowadzony w Ukrainie przez Fundację „Dobra Wola” z Krakowa. Obecnie trwają prace organizacyjne oraz pozwalające zidentyfikować istniejące już archiwa społeczne w Ukrainie. Prowadzone są też szkolenia dotyczące nagrywania relacji historii mówionej.
  
  
• prezentująca: Yaryna Lazar
  

12.30–13.30  

przerwa

13.30–15.00  

warsztaty  [pl]

• 1. „Tak opowiadam prawdę zmieszaną z fikcją, by słuchać było miło” – warsztaty storytellingu
• W czasie warsztatów skupimy się na praktyce i ćwiczeniach ze storytellingu, z naciskiem na konstruowanie opowieści i pracę wyobraźni; pojawią się też elementy teorii dotyczącej badań nad oralnością, czyli przekazem ustnym.
  
  Uczestnicy i uczestniczki zostaną zaopatrzeni w formuły i techniczne rozwiązania przydatne do porządkowania własnych opowieści wokół interesujących ich wątków historycznych, społecznych lub osobistych. Naszym materiałem do pracy będą biografie postaci polskiego pochodzenia związanych z dworem osmańskim (Wojciech Bobowski [ok. 1610 – 1675], Salomea Regina Pilsztynowa [1718 – po 1763]). Zastanowimy się, jak osobiste zdarzenia można przekształcić w uniwersalną narrację o doświadczeniu transkulturowości i transgresji kulturowej. Nauczymy się, jak na podstawie archiwalnych materiałów historycznych i kwerend bibliotecznych można zbudować mikrohistorię konkretnej postaci historycznej.
  
  
• prowadzenie: dr hab. Agnieszka Ayşen Kaim
  

• 2. Archiwum społeczne – pakiet informacji na start
• Warsztaty są skierowane do początkujących archiwistów i archiwistek społecznych oraz do osób, które szukają nowych inspiracji do swoich działań.
  
  Na warsztatach dowiemy się, co jest potrzebne do prowadzenia archiwum społecznego; poznamy inspirujące działania innych archiwów społecznych (dotyczące nie tylko historii mówionej) oraz zaplanujemy realizację projektu archiwum społecznego.
  
  Warsztaty będą również okazją do wymiany doświadczeń i rozmowy o wyzwaniach, z jakimi na co dzień mierzą się osoby pracujące przy archiwach społecznych.
  
  
• prowadzenie: Joanna Michałowska, Paweł Bajerlein
  

• 3. Etyka w nagraniach historii mówionej
• Podczas nagrywania wywiadów historii mówionej mamy do czynienia z ludzkimi biografiami, informacjami o osobistym życiu naszych rozmówców i rozmówczyń, a także dotyczącymi wrażliwych społecznie tematów. Zwłaszcza dziś, kiedy historia przyspiesza i wiele wydarzeń nagrywanych jest niemal na bieżąco, realizacja wywiadu historii mówionej wiąże się z wieloma wyzwaniami, przede wszystkim natury etycznej.
  
  Jak zachować się podczas wywiadu i jak upowszechniać uzyskany materiał, żeby nie zaszkodzić osobie, która dzieli się z nami swoim życiem? W trakcie warsztatów omówimy tę problematykę na podstawie „Rekomendacji etycznych” Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej. Zajęcia będą składały się z prezentacji oraz części dyskusyjnej na podstawie konkretnych problemów zgłaszanych przez uczestników i uczestniczki.
  
  
• prowadzenie: Alina Doboszewska
  

• 4. Historia mówiona niedokończonej przeszłości w Ukrainie [ua]
• W Ukrainie historia dzieje się na naszych oczach, a relacje historii mówionej dotyczą wydarzeń niedawnych, które nie mają jeszcze ustalonych, historycznych interpretacji (Rewolucja Godności, wojna rosyjsko-ukraińska od 2014 r., rozwój ruchu wolontariackiego).
  
  Kiedy rozpocząć nagrywanie wywiadów historii mówionej? Jak dystans czasowy wpływa na zdolność ludzi do (nie)swobodnego mówienia? Kim są współtwórcy i współtwórczynie historii mówionej niedawnej przeszłości – osoba rozmawiająca i prowadząca wywiad? W czasie warsztatów zastanowimy się nad etycznymi i praktycznymi aspektami nagrywania przeszłości niedokończonej – jak przygotować taki wywiad i jaką postawę badawczą przyjąć.
  
  W drugiej części warsztatów zapoznamy się z projektami historii mówionej, które dotyczą niedawnej historii Ukrainy. Porozmawiamy o zbiorach opublikowanych wspomnień, pracach naukowych i filmach dokumentalnych opartych na wywiadach historii mówionej.
  
  
• prowadzenie: prof. Halyna Bodnar
  

• 5. Jak przygotować i zrealizować dobry wywiad?
• W trakcie spotkania dowiemy się, czym jest historia mówiona; jak przygotować się do wywiadu (jak przygotować pytania i co należy ustalić ze świadkiem lub świadkinią historii). Przećwiczymy zadawanie pytań oraz porozmawiamy o tym, jak dobrze rozpocząć rozmowę. Omówimy też zagadnienia etyczno-prawne, z jakimi będziemy się mierzyć przy realizacji wywiadu.
  
  
• prowadzenie: Katarzyna Bock-Matuszyk
  

• 6. Od faktu do opowieści. Archiwum jako źródło i inspiracja dla reportażu historycznego
• Warsztaty reportażu historycznego podzielone będą na dwie części. W części teoretycznej, poświęconej reportażowi artystycznemu, zaprezentowane zostaną zasady konstruowania narracji w reportażu, role reportera i ich konsekwencje dla obrazu świata, funkcje szczegółu i tła oraz uwagi o stylu tej formy wypowiedzi. W części drugiej, jako dopełnienie, zaprezentowane zostaną pomysły zastosowania danych archiwalnych do stworzenia opowieści reportażowej z uwzględnieniem jej dokumentalnych i artystycznych możliwości.
  
  
• prowadzenie: dr hab. Magdalena Piechota
  

10.00–11.30  

prezentacje projektów artystycznych i kulturalnych oraz sesja Q&A   [pl/ua]

• „Wolę o tym nie mówić”. Tożsamość gdańszczan a powojenna rzeczywistość
• Wystawa to opowieść o milczeniu. Zainspirowani nagraniami z Gdańskiego Archiwum Historii Mówionej opowiadamy o napięciu pomiędzy dwoma światami: przedwojennych gdańszczan, którzy po 1945 zostają w mieście, oraz nowych przybyszów, osadników z różnych stron Polski. Mówimy o presji zmian imion na bardziej polskobrzmiące, represjach, trudnościach językowych, przemocy… Wszystkim tym, co szybko stało się tematem tabu, również wśród najbliższych. Poruszamy uniwersalny problem milczenia – strachu i obaw wobec większości, która często nie jest gotowa na inność.
  
  
• prezentujący: dr Andrzej Hoja
  

• Etnograficzna mapa gminy Sępólno Krajeńskie
• To projekt zrealizowany w 2020 roku przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” we współpracy z Centrum Kultury i Sztuki w Sępólnie Krajeńskim. Rezultatem projektu są etnograficzne mapy miejscowości Iłowo i Lutowo, dostępne w wersji papierowej oraz umieszczone wraz z dodatkowymi informacjami na stronie: https://mapa.etnograficzna.pl/
  
  Opracowane mapy nie są próbą obiektywnego opisania świata, lecz ukazują różnorodne perspektywy patrzenia na swoje miejsce zamieszkania. Okolice prezentowane na mapach mają złożoną historię, która odbija się w życiorysach ich obecnych i dawnych mieszkańców – Polaków, Niemców, katolików i ewangelików, osób z rodzin mieszanych, mieszkających tu od pokoleń i przyjezdnych.
  
  
• prezentująca: Anna Bińka
  

• Koalicje pamięci. Dworek „Milusin” 1956–2000
• Jak można budować koalicje pamięci? Próbą odpowiedzenia na to pytanie stanie się powojenna historia dworku „Milusin”, domu Józefa i Aleksandry Piłsudskich w Sulejówku. Zanim to miejsce stało się jednym z pomników historii, przez czterdzieści cztery lata pełniło funkcję Miejskiego Przedszkola nr 1, którego byli wychowankowie stworzyli słuchowiska radiowe o dzieciństwie w Sulejówku. Dziś ten niepowtarzalny pejzaż dźwiękowy o miejscu pamięci pozwoli nam usłyszeć, jak tego typu historie równoległe rozpisane na wiele głosów wpływają na trwanie wielopokoleniowych wspólnot pamięci w XXI wieku.
  
  
• prezentująca: dr Beata Nessel-Łukasik
  

• Kroniki sejneńskie
• To spektakl, w którym aktorzy – nastoletni Polacy, Litwini i staroobrzędowcy mieszkający w Sejnach – opowiadają prawdziwe historie oraz legendy, które usłyszeli od swoich dziadków i pradziadków, odnajdując w nich własne korzenie. Na chwilę stają się własnymi przodkami, ucieleśniając ich wspomnienia romskich taborów, słowiańskich obrzędów kupalnych, pogańskich legend, by niepostrzeżenie przeistoczyć się w uczestników litewskiego wesela, a za chwilę opowiedzieć historię Racheli, córki krawca. Bogactwo wielokulturowej historii zostaje przywołane przez jej najmłodszych spadkobierców. Tajemnicą spektaklu jest jego pokrewieństwo z pradawnym znaczeniem odtwarzania mitu – to, że opowieść staje się tu i teraz, niejako bez pośredników.
  
  Premiera spektaklu w reżyserii Bożeny Szroeder zrealizowanego w Ośrodku „Pogranicze - sztuk, kultur i narodów”, odbyła się w 1999 roku; od tego czasu prezentowano go w wielu miastach Polski i zagranicą.
  
  
• prezentująca: Bożena Szroeder
  

• Premiks – słuchowisko ludzi zza baru
• To partycypacyjny projekt audio, który powstał między styczniem a czerwcem 2021 roku. Dotyczy on położenia osób pracujących w trójmiejskiej gastronomii podczas kolejnych lockdownów. Bezrobocie i brak dostępu do rządowych programów pomocowych wyeksponowały prekaryjność wpisaną od dawna w standardy zatrudnienia w gastronomii. W wyniku projektu powstało zmysłowe słuchowisko prezentujące historie i tożsamości uczestniczących w nim osób, zamykając część każdej z nich w premiksie – stanowiącym namiastkę prawdziwego kontaktu z barmanem lub barmanką.
  
  
• prezentujący: Kajetan Gołębiewski
  

• Szpularnia
• „Szpularnia” (2019–2020) to projekt badawczo-artystyczny, który koncentruje się wokół strajku szpularek z Żyrardowa w 1883 roku, pierwszego robotniczego strajku powszechnego w Królestwie Polskim i jednego z pierwszych na świecie zorganizowanych przez kobiety. Traktujemy ten projekt jako wkład w historię kobiecej emancypacji – mozolnej, uporczywej, modyfikującej swoje strategie z dekady na dekadę, odnotowującej sukcesy i porażki, trwającej nieprzerwanie do dziś dnia.
  
  „Szpularnia” ma charakter „art as research” – sztuki jako praktyki badawczej. To praktyka odwołująca się do przekonania, że sztuka i uprawianie sztuki może stać się w takim samym stopniu produkcją wiedzy, jak pisanie tekstów naukowych i że współpraca badaczek i badaczy z artystami i artystkami oraz świadkiniami danej historii może być owocna zarówno dla sztuki, jak i dla nauki, przekraczając ograniczenia dyscyplin.Głównym tworzywem projektu były rozmowy z żyrardowiankami, byłymi pracownicami zakładów żyrardowskich lub córkami i wnuczkami pracownic tych zakładów. W ramach projektu powstało słuchowisko „Szpularnia. Żyrardowskie Archiwum Historii Mówionej” inspirowane przeprowadzonymi wywiadami oraz zbiór tekstów „Szpularki” opublikowanych na stronie Krytyki Politycznej.
  
  
• prezentujące: Dorota Glac, Marta Jalowska, Kamila Worobiej (TERAZ POLIŻ)
  

• Warszawa zapamiętana – cykl spacerów
• W latach 2016–2022 roku Maria Pawlak i Piotr Hummel z grupy przewodników i przewodniczek WAWstep, we współpracy z Domem Spotkań z Historią, prowadzili spacery po Warszawie, w trakcie których wykorzystywali fragmenty nagrań dostępnych na mapie https://warszawazapamietana.dsh.waw.pl/.
  
  Przez siedem lat powstało 12 tras spacerów z wykorzystaniem zasobów archiwum. Wakacyjne spacery śladem wspomnień warszawiaków i warszawianek wpisały się na stałe w kalendarz letnich wydarzeń. Rolą przewodników i przewodniczek w projekcie było stworzenie autorskich tras, które uwzględniały relacje i materiały graficzne udostępnione na mapie. Głównym celem projektu było pokazanie Warszawy, której już nie ma, która pozostała we wspomnieniach jej przedwojennych mieszkańców i mieszkanek. W trakcie wędrówek po mieście uczestnicy i uczestniczki zatrzymywali się w konkretnych miejscach, gdzie słuchali nagrań dotyczących konkretnych budynków, ulic i miejsc. Przewodnicy i przewodniczki wzbogacali relacje archiwalnymi zdjęciami i wiadomościami historycznymi o danym miejscu.
  
  
• prezentująca: Maria Pawlak
  

11.30–12.00  

przerwa

12.00–13.30  

dyskusja „Kiedy opowieści stają się historią?”   [pl/ua]

Każdego dnia do historii przechodzą miliardy wydarzeń, emocji, wspomnień, a także materialnych i cyfrowych wytworów ludzkiej kreatywności. Co z tego warto zachowywać? O czym warto opowiadać? Kogo słuchać i z jak wielu opowieści układać historię?

O zapisywaniu niedokończonej przeszłości porozmawiamy z Joanną Łubą – wicedyrektorką Centrum Archiwistyki Społecznej, Dorotą Ogrodzką – reżyserką i pedagożką teatralną, Anną Wylegałą – socjolożką z Instytutu Filozofii i Sojologii Polskiej Akademii Nauk oraz historykiem i archiwistą Webu Marcinem Wilkowskim.

Joanna Łuba, Dorota Ogrodzka, Marcin Wilkowski, Anna Wylegała
prowadzenie: Justyna Dżbik-Kluge

13.30–14.30  

przerwa

14.30–16.00  

warsztaty  [pl]

• 1. „Tak opowiadam prawdę zmieszaną z fikcją, by słuchać było miło” – warsztaty storytellingu
• W czasie warsztatów skupimy się na praktyce i ćwiczeniach ze storytellingu, z naciskiem na konstruowanie opowieści i pracę wyobraźni; pojawią się też elementy teorii dotyczącej badań nad oralnością, czyli przekazem ustnym.
  
  Uczestnicy i uczestniczki zostaną zaopatrzeni w formuły i techniczne rozwiązania przydatne do porządkowania własnych opowieści wokół interesujących ich wątków historycznych, społecznych lub osobistych. Naszym materiałem do pracy będą biografie postaci polskiego pochodzenia związanych z dworem osmańskim (Wojciech Bobowski [ok. 1610 – 1675], Salomea Regina Pilsztynowa [1718 – po 1763]). Zastanowimy się, jak osobiste zdarzenia można przekształcić w uniwersalną narrację o doświadczeniu transkulturowości i transgresji kulturowej. Nauczymy się, jak na podstawie archiwalnych materiałów historycznych i kwerend bibliotecznych można zbudować mikrohistorię konkretnej postaci historycznej.
  
  
• prowadzenie: dr hab. Agnieszka Ayşen Kaim
  

• 2. Archiwum społeczne – pakiet informacji na start
• Warsztaty są skierowane do początkujących archiwistów i archiwistek społecznych oraz do osób, które szukają nowych inspiracji do swoich działań.
  
  Na warsztatach dowiemy się, co jest potrzebne do prowadzenia archiwum społecznego; poznamy inspirujące działania innych archiwów społecznych (dotyczące nie tylko historii mówionej) oraz zaplanujemy realizację projektu archiwum społecznego.
  
  Warsztaty będą również okazją do wymiany doświadczeń i rozmowy o wyzwaniach, z jakimi na co dzień mierzą się osoby pracujące przy archiwach społecznych.
  
  
• prowadzenie: Małgorzata Pankowska-Dowgiało, Paweł Bajerlein
  

• 3. Etyka w nagraniach historii mówionej
• Podczas nagrywania wywiadów historii mówionej mamy do czynienia z ludzkimi biografiami, informacjami o osobistym życiu naszych rozmówców i rozmówczyń, a także dotyczącymi wrażliwych społecznie tematów. Zwłaszcza dziś, kiedy historia przyspiesza i wiele wydarzeń nagrywanych jest niemal na bieżąco, realizacja wywiadu historii mówionej wiąże się z wieloma wyzwaniami, przede wszystkim natury etycznej.
  
  Jak zachować się podczas wywiadu i jak upowszechniać uzyskany materiał, żeby nie zaszkodzić osobie, która dzieli się z nami swoim życiem? W trakcie warsztatów omówimy tę problematykę na podstawie „Rekomendacji etycznych” Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej. Zajęcia będą składały się z prezentacji oraz części dyskusyjnej na podstawie konkretnych problemów zgłaszanych przez uczestników i uczestniczki.
  
  
• prowadzenie: Alina Doboszewska
  

• 4. Jak przygotować i zrealizować dobry wywiad?
• W trakcie spotkania dowiemy się, czym jest historia mówiona; jak przygotować się do wywiadu (jak przygotować pytania i co należy ustalić ze świadkiem lub świadkinią historii). Przećwiczymy zadawanie pytań oraz porozmawiamy o tym, jak dobrze rozpocząć rozmowę. Omówimy też zagadnienia etyczno-prawne, z jakimi będziemy się mierzyć przy realizacji wywiadu.
  
  
• prowadzenie: Katarzyna Bock-Matuszyk
  

• 5. Od faktu do opowieści. Archiwum jako źródło i inspiracja dla reportażu historycznego
• Warsztaty reportażu historycznego podzielone będą na dwie części. W części teoretycznej, poświęconej reportażowi artystycznemu, zaprezentowane zostaną zasady konstruowania narracji w reportażu, role reportera i ich konsekwencje dla obrazu świata, funkcje szczegółu i tła oraz uwagi o stylu tej formy wypowiedzi. W części drugiej, jako dopełnienie, zaprezentowane zostaną pomysły zastosowania danych archiwalnych do stworzenia opowieści reportażowej z uwzględnieniem jej dokumentalnych i artystycznych możliwości.
  
  
• prowadzenie: dr hab. Magdalena Piechota
  

16.30–16.45  

oficjalne zamknięcie V Kongresu Archiwów Społecznych   [pl/ua]